Czy nadchodzi „wiosna frankowiczów”?

Na dzień 13 kwietnia br. przełożony został termin podjęcia uchwały przez cały skład Izby Cywilnej Sądu Najwyższego w sprawie o sygn. III CZP 11/21 dotyczącej istotnych zagadnień dotyczących kredytów frankowych. Powyższe posiedzenie zostało wyznaczone na skutek skierowanych do rozstrzygnięcia przez Pierwszą Prezes Sądu Najwyższego 6 pytań mających na celu ujednolicić orzecznictwo w tych sprawach.

Przypomnijmy, iż pytania dotyczą następujących kwestii:

1. „Czy w razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie wiąże konsumenta, możliwe jest przyjęcie, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów?” a w razie odpowiedzi przeczącej;

2. „Czy w razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego do takiej waluty umowa może wiązać strony w pozostałym zakresie?” 3. Czy w razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu denominowanego w walucie obcej umowa ta może wiązać strony w pozostałym zakresie?”

niezależnie od treści odpowiedzi na pytania 1-3:

4. „Czy w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej, w wykonani której bank wypłacił kredytobiorcy całość lub część kwoty kredytu, a kredytobiorca dokonywał spłat kredytu, powstają odrębne roszczenia z tytułu nienależnego świadczenia na rzecz każdej ze stron, czy też powstaje jedynie jedno roszczenie, równe różnicy spełnionych świadczeń, na rzecz tej strony, której łączne świadczenie miało wyższą wysokość?

5. Czy w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej z powodu niedozwolonego charakteru niektórych jej postanowień bieg przedawnienia roszczenia banku o zwrot kwot wypłaconych z tytułu kredytu rozpoczyna się od chwili ich wypłaty?

6. Czy, jeżeli w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej którejkolwiek ze stron przysługuje roszczenie o zwrot świadczenia spełnionego w wykonaniu takiej umowy, strona ta może również żądać wynagrodzenia z tytułu korzystania z jej środków pieniężnych przez drugą stronę?”

Z kolei na 15 kwietnia br. – zatem na dwa dni później, został wyznaczony termin posiedzenia Sądu Najwyższego w sprawie III CZP 6/21 dotyczącej pytań skierowanych przez Rzecznika Finansowego w sprawie kwestii wynagrodzenia za bezumowne korzystania z kapitału oraz przedawnienia roszczeń. Przedmiotowa uchwała Sądu Najwyższego ma zostać podjęta w składzie 7 sędziów „starego” składu.

Dokładna treść pytań skierowanych do rozstrzygnięcia jest następująca:

Czy w przypadku:
a) stwierdzenia przez sąd nieważności umowy kredytu denominowanego lub indeksowanego w walucie obcej lub
b) uznania za niedozwolone postanowień umownych przewidujących indeksację kredytu do waluty obcej, gdzie po usunięciu z niej postanowień niedozwolonych umowa kredytu nie może być dalej wykonywana, stronom umowy przysługują roszczenia, o których mowa w przepisie art. 410 § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c.?”

W przypadku odpowiedzi pozytywnej na powyższe pytanie:
„Czy świadczenia nienależne stron powstają w wyniku:
a) odpadnięcia podstawy prawnej (conditio causa finita), czy też
b) nieważności czynności prawnej zobowiązującej do świadczenia (conditio sine causa)?

Natomiast 29 kwietnia br. TSUE ma wydać wyrok w sprawie o sygn. C-19/20 odnośnie 5 pytań prejudycjalnych Sądu Okręgowego w Gdańsku. Wyrok będzie dotyczył m.in. kwestii przedawnienia i wynagrodzenia za korzystanie z kapitału po stwierdzeniu nieważności umowy, zatem kwestii o których będzie orzekał już na dniach także Sąd Najwyższy.

Ponadto TSUE odpowie na pozostałe pytania odnośnie znaczenia zmiany nieuczciwego postanowienia aneksem oraz możliwości „odcięcia” marży banku stanowiącej element kursu tabelarycznego tworzonego w oparciu o bazę stanowiącą średni kurs NBP (pytanie to dotyczy wyłącznie sytuacji umów kredytu d. GE Money Bank (obecnie BPH)), a także znaczenia ustawy antyspreadowej dla oceny abuzywności klauzul umownych.

Warto dodać, że w dniu 16 lutego br. zapadła już uchwała Sądu Najwyższego w sprawie o sygn. III CZP 11/2016 przesądzająca, że tzw. teoria dwóch kondykcji (a nie tzw. teoria salda) winna mieć zastosowanie w rozliczeniach przy stwierdzeniu nieważności umowy. Zatem Sąd Najwyższy udzielił już odpowiedzi na pytanie nr 4 z kaskady zagadnień przedstawionych do rozstrzygnięcia przez cały skład Izby Cywilnej. Ponadto Sąd Najwyższy w uzasadnieniu tej uchwały wypowiedział się, że roszczenia banków rozpoczynają bieg przedawnienia od chwili wyrażenia przez konsumenta świadomej, wyraźnej i swobodnej decyzji co do nieważności umowy.

Podążając za celem jakiemu przyświecało podjęcie uchwał przez Sąd Najwyższy tj. ujednolicenie orzecznictwa sądów w sprawach frankowiczów, zasadnym byłoby wstrzymanie się z podjęciem uchwał do czasu rozstrzygnięcia sprawy C-19/20 przez TSUE , który dokonuje wykładni prawa unijnego tj. w tym przypadku Dyrektywy 93/13, która była źródłem dla wprowadzenia do polskiego systemu prawa art. 385¹ k.c. W przeciwnym wypadku może się okazać, że orzeczniczy chaos tylko się pogłębi i przyniesie efekt odwrotny od oczekiwanego, bowiem potencjalny „rozjazd” stanowisk Sądu Najwyższego i TSUE niewątpliwie nie ułatwi procedowania tych spraw w sądach.

r.pr. Klaudia Chróścik